Żegotki

Kujawska wieś Żegotki kojarzy się… No właśnie. Rozmiłowani w historii Kujaw kojarzą być może okazały pałac, który znajduje się we wsi. A gdybyśmy sięgnęli głębiej w przeszłość? Historia Żegotek może nieźle zaskoczyć.

Uwaga, u dołu tekstu znajdziesz bardzo ważne uzupełnienie!

Alte Schanze

Na starych, niemieckich mapach często odnajdujemy napis „Alte Schanze — Stary Okop”. Opis ten dotyczy zwykle ziemnych wałów, umocnień wykonanych ludzką ręką. Wyróżniające się ponad poziomem kujawskiego krajobrazu umocnienia zostały skrupulatnie umieszczona na planach dawnych kartografów. Często, lecz niesłusznie „Stare Okopy” kojarzono z potopem szwedzkim, nazywając je „Szwedzkimi Szańcami”. Niesłusznie, bo historia tych obiektów bywa znacznie starsza — sięgająca czasów wczesnego średniowiecza.

Nad Gopłem mianem „Starych Okopów” określało się między innymi potężne grodziska w Mietlicy albo w Szarleju. Do tego zacnego towarzystwa dołączymy Żegotki.

Grodzisko w Żegotkach? Dlaczego nie, na mapie Schröttera „Alte Schanze” zaznaczono je bardzo dokładnie.

Żegotki mają za sobą długą historię badań archeologicznych. W ciągu kilkunastu ostatnich lat, archeolodzy prowadzili tu sporo prac, związanych przede wszystkim z budową gazociągu Jamał – Europa zachodnia. Tutejsze ślady osadnictwa sięgają neolitycznego. Archeolodzy doszukali się także pozostałości osady średniowiecznej. Nie udało mi się jednak znaleźć żadnych bliższych informacji dotyczących „grodziska”.

Niestety, dzisiaj po „okopach” nie pozostał już praktycznie żaden ślad. Uprawiane przez pokolenia pola zamazały skutecznie pradawny krajobraz.

Jedyne ślady po „okopach” można dostrzec dzięki technologii LiDAR.

Rzeka Sławka

Jeśli przyjmiemy, że udało nam się odszukać w Żegotkach stare grodzisko, musimy uporać się z jeszcze jednym problemem. Gdzie jest woda? Przecież taki obiekt nie mógł istnieć bez bieżącej wody. Spokojnie, woda jest. To znaczy była.

Otóż od południowego skraju wsi Ciechrz, poprzez południowe skraje wsi Żegotki i Bożejewice prowadziło koryto starej rzeki. Wedle mojej wiedzy ta rzeka miała nawet nazwę — „Sławka”. W okolicach naszego grodziska rzeka skręcała na północ i poprzez (także zanikłą) rzekę Śmiernię łączyła się z nurtami Noteci w okolicach Kruszy Zamkowej. Informację tę zaczerpnąłem ze Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich jednak warto zwrócić uwagę na znaną mapę Davida von Gilly. Otóż zaznaczono na niej naszą Sławkę, lecz jej bieg prowadzi bezpośrednio do Noteci w okolicach Kruszy.

Mapa jest dla nas cenna z jeszcze jednego powodu. Zauważmy, że pod Bożejewicami, a więc w miejscu, które nas interesuje umieszczono symbol, który w legendzie mapy wytłumaczono jako „festungen” — twierdza.

Dzisiaj po owej rzece nie pozostał niemal żaden ślad. Melioracja i budowa kanału Ciechrz-Bożejewice zrobiły swoje. Spacerując wśród żegockich pól, możemy ledwie zaskoczyć się widokiem wysokich brzegów osuszonej rzeki. Jednak, żeby zrozumieć jej pierwotne rozmiary, należy raz jeszcze rzucić okiem na obraz LiDAR.

Mamy zatem rzeczkę, która jak przypuszczam, w średniowieczu odgrywała ważną rolę komunikacyjną. Łączyła okoliczne osady służebne (na przykład Żerniki) z Notecią, a zatem z głównymi grodami, na czele z Kruszwicą.

Jeśli zatem przyjmiemy, że na terenie Żegotek znajdował się grodzisko, odgrywałoby ono istotną rolę kontrolującą pradawny szlak wodny.

Garnek pełen monet

Z Żegotkami wiąże się jeszcze jedna ciekawa informacja. Jak doniesiono w pochodzącym z 1888 roku Sprawozdaniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, właściciel wsi Feliks Skrzydlewski odnalazł 700 brakteatów. Są to monety jednostronnie wybijane w cienkiej blaszce.

Znaleziskiem zajął się znakomity badacz, Bolesław Erzepki, jednak nie udało mi się odnaleźć więcej informacji o skarbie.

Wiem jedynie, że skarb opisał Kazimierz Szuda w artykule Skarby brakteatów krzyżackich z Żegotek i z Ostrowa nad Gopłem, Wiadomości Numizmatyczne, Tom 14, Numer 4 (54) (1970) s. 233-236. Jeśli trafię na tę publikację, uzupełnię wpis.

Ważne uzupełnienie / Errata

Wpis ten powinienem właściwie zatytułować „Stodólno”, ponieważ historycznie rzecz biorąc, teren grodziska przynależy do Kolonii Stodoły.

Bardzo ważnym uzupełnieniem wpisu są informacje podane przez znakomitego znawcę okolic Strzelna (i nie tylko) pana Mariana Przybylskiego, który na swoim blogu przywołuje sprawozdanie Fritza Kempffa, opublikowane w piśmie „Aus dem Posener Lande (Nr. 5, Aug. 1907.)”.

Czytamy tam między innymi:

Die Alten berichten von der Ausdehnung dieser Gewässer, daß man eine Reise zu Kahn von Kruschwitz nach Strelno habe unternehmen können. Auf der nördlichen Feldmark erhob sich eine Schwedenschanze mit den Überresten einer alten Zisterne. Hier hatten Füchse und andere Wildarten ihr Versteck. Grasig und mit mancherlei Blumen geschmückt, soll sie im Sommer einen anmutigen Aufenthalt gewahrt haben und besonders von dem jungen Volk zu Spiel und Tanz besucht worden sein. Lange besaßen die Ansiedler einen reichen Schatz alter schwäbischer Volkslieder, die leider heute fast ganz verschollen sind, wenngleich die schwäbische Mundart noch in einzelnen Dörfern von den Erwachsenen ziemlich rein gesprochen wird, und hier und da auch heute die Kinder im Hause angehalten werden, schwäbisch zu beten. Nördlich von der Schanze war iein großes Hünengrab, gewöhnlich nur Steinbuckel genannt.

Co w nieco topornym tłumaczeniu oznacza:

Starsi mieszkańcy informują o zasięgu tych wód, że mogliby odbyć podróż łodzią z Kruszwicy do Strzelna. Na północnej miedzy wznosi się „szwedzki szaniec” z pozostałościami starego stawu. Tutaj kryły się lisy i inne dzikie zwierzęta. Mówi się, że trawiaste i ozdobione kwiatami [miejsce] latem było pełne uroku, zwłaszcza że ​​odwiedzali ją młodzi ludzie, aby bawić się i tańczyć. Przez długi czas osadnicy posiadali bogaty skarb starych szwabskich pieśni ludowych, które dziś są niestety prawie całkowicie zagubione, chociaż dialekt w języku szwabskim wciąż jest używany w niektórych wioskach przez dorosłych całkiem czysto, a nawet dzisiaj tu i ówdzie dzieci w domach modlą się po szwabsku. Na północ od wzgórza znajdował się wielki megalityczny grobowiec, zwany Kamiennym Garbem.

Bardzo ciekawe informacje dotyczące zwłaszcza (jak sądzę) rzeczki Sławki oraz grobowca megalitycznego.

Click to access Informator_Archeologiczny_badania-r1998-t32-s60-61.pdf

Schrötter: Karte von Ost-Preussen

Gilly: Special Karte von Südpreussen 1:150 000
Ortofotomapa oraz obraz LIDAR zostały pobrane ze strony http://mapy.geoportal.gov.pl.