Kamieniec

Drewniany kościół i zagadkowe grodzisko to najciekawsze zabytki niepozornej, wielkopolskiej wsi Kamieniec.

Wiatr historii

Zanim dowlokłem się do Kamieńca miałem w głowie ułożoną całą, kompletną historię tej wsi.
Wyobraźcie przecież sobie. Mała wieś, a nazywa się Kamieniec. Czyli obowiązkowy zamek, ruiny, albo chociaż piwnice. Jak „Kamieniec” to i kościół kamienny. Na pewno jakiś romański albo jeszcze wcześniejszy. Na dodatek wezwanie kościoła — świętego Jakuba — takie stare, że żółwie z Galapagos zbladłyby z zazdrości. Nic tylko siąść i odkrywać.

Nic z tego. Moje jakże fantastyczne pomysły wywiał z głowy lodowaty, przenikliwy wiatr. Stoję zatem przed kościołem. Kulę się z zimna i wycieram nos. Kościół jak kościół — żadna rewelacja. Ładny nawet, owszem drewniany, tylko całkiem normalny. Nic wielkiego z tego nie będzie — myślę sobie i chwytam za klamkę.

I oto w Kamieńcu dzieją się cuda. Bo drzwi otwierają się, a ja wchodzę do kościoła. A w środku wita mnie… co mi tam „wyposażenie głównie barokowe”. Wita mnie… Marsz Mendelssohna! Stoję zatem lekko otumaniony i gotów do ucieczki oczekuję na rozwój wypadków.

Na szczęście wszystko prędko się wyjaśniło. W kościele po prostu ćwiczyła sobie pani organistka. Pani grała, ja zrobiłem trochę zdjęć, wiatr hulał. Najważniejsze, że pustka w głowie po wywianych domysłach zaczęła wypełniać się konkretami.

Skąd ta nazwa?

Powiedzmy sobie szczerze, „Kamieniec”, nazwa dla wsi liczącej kilkaset osób może wydać się jednak trochę na wyrost. Sprawa jest jednak bardziej skomplikowana.

Pierwszą wzmiankę dotyczącą kamieńca znajdujemy w tak zwanym „falsyfikacie Mieszka Starego” datowanym na 28 kwietnia 1145 roku. W rzeczywistości dokument ten został wystawiony w XIII wieku. Jednak niektórzy historycy przypuszczają, że wymienione w nim miejsca sięgają nawet wieku XI. Całkiem nieźle.

W każdym razie „falsyfikat Mieszka Starego” wymienia posiadłości należące do kanoników regularnych z Trzemeszna. Wśród klasztornych włości napotykamy także ślad Kamieńca.
„Camon lacus totus cum duabus villis superiacentibus” oznacza Jezioro Kamion wraz z leżącymi nad nim dwiema wsiami.

Owe dwie wsie należące do klasztoru w Trzemesznie to nasz Kamieniec, leżący na zachodnim brzegu jeziora oraz Kamionek, na brzegu wschodnim.

W dokumencie wspomniano także nieistniejącą już wieś Robakowo (Robacovo), która znajdowała się na północ od Kamieńca.

Zatem nazwy „Kamieniec” i bliźniaczy „Kamionek” pochodzą od Jeziora Kamion, dzisiejszego Jeziora Kamienieckiego. A skąd wzięła się nazwa jeziora?

Kościół

Tak więc to zakonnicy z Trzemeszna zbudowali w Kamieńcu pierwszy kościół — pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Tutaj legł mój kolejny domysł o wyjątkowej metryce tutejszego kościoła. Wezwanie maryjne — Narodzenia NMP, jest mimo wszystko późniejsze niż promowany w Polsce od czasów Kazimierza I Odnowiciela kult św. Jakuba.

Pierwszy opis parafii z 1521 roku znalazł się w Księdze uposażeń abp. Jana Łaskiego.
Wedle tego opisu kościół zbudowany został na planie krzyża, jego proboszczem był Andrzej ze Stramic.

W 1608 r. przy kościele istniała szkoła parafialna. Patronem kościoła był św. Jakub Apostoł.

W 1632 r. do parafii kamienieckiej przyłączono parafię Rękawczyn, w której znajdował się opuszczony od roku 1608 kościół.

W czasie „potopu szwedzkiego” kościół w Kamieńcu został splądrowany. Szwedzi zabili ówczesnego proboszcza Łukasza Koczelewskiego.

Odbudowę kościoła po „potopie” rozpoczął w roku 1678 proboszcz Stanisław Kwiatkowski. Wtedy założono Bractwo św. Józefa, a w kościele umieszczono, uznawany za cudowny, obraz świętego.

27 sierpnia 1721 r. parafię kamieniecką objął ksiądz Jan Cieński. W 1723 roku rozebrał stary kościół, a na jego miejsce wybudował istniejący obecnie. Konsekracji dokonał biskup Franciszek Kraszkowski 27 października 1726 r.

Pierwszym proboszczem niezakonnym był Jan Maksymilian Klupp pochowany w 1851 r. przy kościele.

W okresie międzywojennym parafia w Kamieńcu była letnią rezydencją Prymasa Polski Augusta kardynała Hlonda.

Na tej wyliczance ciekawa historia Kamieńca wcale się nie kończy. Wręcz przeciwnie.

Tajemnica grodziska

We wspomnianej wcześniej Księdze uposażeń abp. Jana Łaskiego, we fragmencie opisującym probostwo kamienieckie można przeczytać takie oto zdanie:

„Item habet et unum speciale pratum in insula dicta Grodzysko” — Posiada również łąkę na wyspie zwanej Grodzisko.

Niezbyt to może wyszukane nazwać grodzisko Grodziskiem, ale jakże ciekawe!
Zerknijmy na mapę:

Nie trzeba daleko szukać. Niemal dokładnie naprzeciwko wsi znajduje się grodzisko. Niech nas nie zmyli nazwa „szwedzki okop”. To miejsce znacznie starsze, zdaniem archeologów to grodzisko pierścieniowate z epoki brązu. Na marginesie, opisuje się jako grodzisko z Ostrówka, łatwo więc o pomyłkę.

Dzisiaj dostęp do grodziska od strony lądu jest bardzo trudny, chyba nawet niemożliwy. Co więcej, otoczone błockiem i bagnami może być nawet niebezpieczne.

Jednak wydaje mi się, że w średniowieczu związek wsi Kamieniec z owym grodziskiem jest niewątpliwy i bardzo ciekawy. Pamiętajmy, że opisywane miejsca to w średniowieczu teren pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Może, biorąc pod uwagę wahania poziomu wód jeziora, grodzisko kontrolowało przeprawę przez jezioro. Może i pierwotna nazwa jeziora — Kamion — wzięła się poniekąd od grodziska, czy raczej pozostałości po nim.

Pomysłów i domysłów jest sporo. Cóż, nie pozostaje nic innego, jak wybrać kolejny mroźny dzień, żeby zimny, kamieniecki wiatr przewiał te, co bardziej rozwydrzone.

Uwaga:

Wycieczkę do Kamieńca obyłem 17 marca 2018r.

Grodzisko Ostrówek, Grodzisko pierścieniowate z okresu brązu 103/C 1969.09.23

Fragment „falsyfikatu trzemeszeńskiego” pochodzi z publikacji Przemysława Huberta Dorszewskiego: Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie do początku XVI wieku, Olsztyn 2013.

Fragment mapy Kamieńca i grodziska to Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) http://igrek.amzp.pl/5549

Skan LIDAR oraz zdjęcie lotnicze pobrano ze strony http://mapy.geoportal.gov.pl

Pozostałe zdjęcia i reprodukcje z archiwum autora.

Kościół św. Jakuba Większego w Kamieńcu — metryczka

Kamieniec 7
62-235 Trzemżal
tel. 061 415 46 13

• Współrzędne geograficzne 52.546111, 17.965
• Odległość od Inowrocławia około 42 kilometry
• Odległość od Bydgoszczy około 75 kilometrów
• Odległość od Torunia około 82 kilometry

Kościół w Kamieńcu został wpisany w rejestr zabytków pod numerem A/272/1 z dnia 09.09.1991 r.

Zadbana, ładna świątynia. Warto (jeśli ma się szczęście, lub umówiło wcześniej wizytę) by zajrzeć do środka.

Obok kościoła znajduje się wygodny parking oraz tablica informacyjna.

Z tego co mi wiadomo dojście do grodziska jest bardzo trudne, czy wręcz niemożliwe. Tak więc, odradzam!

Jezioro Kamienieckie od południa graniczy z Powidzkim Parkiem Krajobrazowym.

Tereny wokół jeziora kuszą, by zorganizować sobie ciekawą wycieczkę, jednak niekoniecznie wygodnym asfaltem.