Liszkowo

Kościół św. Anny w Liszkowie to kolejny punkt na naszej mapie drewnianych świątyń. Spacerujemy wokół kościoła, robimy mądre miny i mamy wątpliwość. Cały worek wątpliwości. Znak, że jesteśmy we właściwym miejscu.

Historia jakich wiele?

Historia Liszkowa sięga, jak to zwykle na Kujawach bywa czasów średniowiecza. Nazwa wsi po raz pierwszy pojawiła się w tak zwanym „falsyfikacie mogileńskim” pod datą 1065 r. Jest to pismo wystawione (rzekomo, jak się okazało) przez króla Bolesława Szczodrego w 1065 roku w Płocku. Król nadać miał liczne kujawskie wsie klasztorowi benedyktynów w Mogilnie. Dokument ten nie bez przyczyny nazywany jest falsyfikatem i w rzeczywistości został wystawiony w czasach rządów Bolesława Kędzierzawego, około 1155 roku. Liszkowo występuje jako „Lyzec” lub „Lyskowo”.

Odnotujmy w pamięci, że właścicielami Liszkowa byli mogileńscy benedyktyni. Wrócimy jeszcze do nich.
Przy całym zamieszaniu z datacją „falsyfikatu mogileńskiego” jest pewnie, że historia wsi sięga znacznie wcześniej, niż XII wiek.

W V tomie „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wspomniano, że w parku odnaleziono „olbrzymi grób pogański”. Może to i niezbyt precyzyjne określenie, ale sprawdźmy, co kryje się pod powierzchnią Liszkowa.

Archeolodzy badający wieś odkryli pozostałości ceramiki sięgające być może okresu przedpaństwowego. Co więcej, na terenie wsi dopatrzono się istnienia grodziska. A być może i dwóch. Pierwsze grodzisko być może sięga czasów plemiennych, natomiast drugie (gródek stożkowaty) powstało około XII/XIII wieku. Jeszcze do tej daty wrócimy.

Parafia Liszkowo

Parafia w Liszkowie została po raz pierwszy wspomniana w wykazie świętopietrza z lat 1325-1327.

Pod koniec XIII wieku wieś należała do komesa Mateusza, w 1403 roku do Jaśka. Następnie trafiła w ręce Kunata i skarbnika Stefana. W pierwszej połowie XVI wieku kolatorem (patronem, fundatorem) kościoła był starosta Dybowski, Piotr Zagajewski.

W 1578 roku świątynia, jak wiele innych kujawskich kościołów przejściowo znalazła się w rękach protestantów.

Obecny kościół pod wezwaniem Świętej Anny został wzniesiony staraniem proboszcza Mikołaja Skrockiego w miejscu wcześniejszych kościołów, w 1713 roku. Niedługo później świątynia otrzymała barokowe i rokokowe wyposażenie.

Kościół był kilkakrotnie remontowany w drugiej połowie XIX wieku. Wtedy to dobudowano zakrystię oraz kruchtę południową. Kolejne remonty przeprowadzono w roku 1956 oraz w latach 1956-1958 i 1993-1994.

Gotard wskazuje ślad

Pierwsza informacja o pierwotnym wezwaniu kościoła — św. Gotarda pochodzi dopiero (?) z XVI wieku. Nie ma jednak żadnych przesłanek, by twierdzić, że ów święty nie patronował kościołowi od jego początków.

Kim był patron naszego kościoła?

Gotard z Hildesheim urodził się w 960 roku w Reichersdorf w Dolnej Bawarii, zmarł 5 maja 1038 w Hildesheim. W 990 roku wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego, a po kilku latach został przełożonym klasztoru w Niederaltaich. Od roku 1022 aż do śmierci pełnił funkcję biskupa Hildesheim. Gotard z Hildesheim został ogłoszony świętym przez papieża Innocentego III w 1131 roku na synodzie w Reims. Czczono go jako patrona chroniącego przed demonami i strzegącego podróżnych w miejscach niedostępnych i odludnych. Pod patronatem św. Gotarda zakładano także hospicja i szpitale.

Kult świętego rozprzestrzenił się na przełomie XII i XIII wieku po całej Europie. Za sprawą benedyktynów dotarł także do Polski. Także na Kujawy. Oprócz kościoła w Liszkowie, wezwanie św. Gotarda nosił także kościół szpitalny w Kruszwicy, zbudowany również w XII wieku. Św. Gotard był także patronem kościoła w Szpetalu (dzisiaj osiedle włocławskie na prawym brzegu Wisły).

Zwróćmy uwagę, wśród jakiego towarzystwa znajdowało się niepozorne dziś Liszkowo — wśród dużych kujawskich grodów leżących w pobliżu ważnych szlaków handlowych.

Pamiętamy jeszcze wcześniejsze wzmianki o benedyktynach i dwóch grodach w Liszkowie? Jeśli wszystko tak pięknie się składa, to nadeszła chwila, aby odrobinę zamieszać.

Otóż musimy pamiętać, że nawet najtęższe wysiłki benedyktynów nie zadziałałyby, gdyby nie działania potężnych protektorów. Kult Gotarda zyskał sprzymierzeńca w osobie Bolesława Krzywoustego, który latem 1135 roku odwiedził grób świętego w Hildesheim i przywiózł jego relikwie do Polski.

Kościoły pod wezwaniem św. Gotarda powstały w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu, także na Śląsku.

Umiejscowienie kościołów w podobnych warunkach — przy ważnych szlakach komunikacyjnych, w pobliżu grodów pozwala historykom snuć przypuszczenia, że lokowano je w podobnym czasie. Może za sprawą Bolesława Krzywoustego lub co bardziej prawdopodobne, za rządów jego syna Bolesława IV Kędzierzawego.

Dosyć skomplikowana sytuacja polityczna Bolesława IV wymagała zacieśnienia związków z Branderburgią, co zresztą dokonało się podczas zjazdu w Kruszwicy w 1148 roku. Na zjeździe wydano Judytę Bolesławówną, córkę Bolesława Krzywoustego za margrabiego brandenburskiego Ottona I. Czy lokacja kościołów pod wezwaniem św. Gotarda, w tym naszego kościoła w Liszkowie była kolejnym gestem mającym zbliżyć obu władców?

Niestety, pora zatrzymać tę karuzelę wzajemnych powiązań i zbieżności. Wyrażamy zatem wątpliwość.

Nie mamy żadnych materiałów źródłowych, które pozwoliłyby z całą pewnością udowodnić jakąkolwiek samodzielną fundację Bolesława Kędzierzawego. W źródłach można odszukać go jako osobę, która wspiera istniejące już kościoły i klasztory. Tak więc możliwe, że Bolesław Kędzierzawy obsadził mogileńskimi benedyktynami kościół w Liszkowie. Tak czy owak, ciągle poruszamy się w sferze hipotez i domysłów.

Jest jeszcze jeden zabytek, który opisując, należałoby znów nadużywać określeń typu „prawdopodobnie”, „być może”, „chyba”. Zabytkiem tym jest kamień, a dokładniej rzecz biorąc kamienna chrzcielnica.

Jedyna pewna rzecz jest taka, że na kamieniu umieszczono ryt ukośnego krzyża. No i buch, domysły w ruch. Jedni chcą widzieć w nim pogański symbol słońca wykorzystany później przez chrześcijan. Inni wiążą krzyż z fundacją mogileńskich benedyktynów. Następni twierdzą, że ryt powstał w XV wieku. A my? My mamy wątpliwość.

Postscriptum

Umęczonych średniowiecznymi zagadkami i domysłami uspokajamy: Liszkowo ma także inne ciekawe, acz utracone zabytki. Jeszcze do lat 80. ubiegłego wieku we wsi istniał monumentalny (jak chce literatura przedmiotu) pałac. Zainteresowanych historią tego obiektu odsyłamy na stronę polskiezabytki.pl.

Literatura

Korzystałem między innymi z:

Marta Młynarska-Kaletynowa, O kulcie św. Gotarda w Polsce XII i XIII wieku, (w:) Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, VI, Warszawa 1994, s. 75–90.

Magdalena Biniaś-Szkopek, Bolesław IV Kędzierzawy – książę Mazowsza i princeps, Wydawnictwo Poznańskie 2009.

Kościół pw. św. Anny w Liszkowie — metryczka

Parafia pw. św. Anny
88-180 Złotniki Kujawskie
Liszkowo 34
tel.: +52 35 36 321
fax: +452 35 36 321

http://www.archidiecezja.pl/parafie/dekanaty/dekanat_zlotnicki/liszkowo_par._pw._sw._anny.html

• Współrzędne geograficzne 52,8880525 18,2168665
• Odległość od Torunia około 35 kilometrów
• Odległość od Inowrocławia około 15 kilometra
• Odległość od Bydgoszczy około 35 kilometrów

Kościół w Liszkowie to chyba najbliższa Inowrocławia drewniana świątynia. Bez przeszkód można dojechać do wsi autem, lub rowerem. Cykliści mogą ominąć zatłoczoną i niebezpieczną drogę numer 25 (Szosę Bydgoską) kierując się z Inowrocławia na Gnojno a następnie Wybranowo.

Na zakończenie

Ciekawy wpis? Podziel się nim ze znajomymi i odwiedź naszą stronę fejsbukową https://www.facebook.com/na.manowcach