Synagoga w Inowrocławiu

Nieistniejąca już Synagoga w Inowrocławiu był jednym z najwspanialszych zabytków miasta. Świątynia imponowała rozmachem. Zniszczona w czasie wojny, do dziś pozostała jednym z jasnych punków na historycznej mapie Inowrocławia.

W niniejszym wpisie zgromadzono podstawowe informacje dotyczące synagogi przy ulicy Solankowej w Inowrocławiu. W pozostałych częściach znajdziesz informacje dotyczące pierwszych inowrocławskich synagog oraz historii inowrocławskich cmentarzy.

Synagoga

Przełom XIX i XX wieku dla Inowrocławia to czas wielkiej prosperity. Miasto swój niezwykły rozwój zawdzięczało przede wszystkim przemysłowi. Nowoczesne, zamożne rody inowrocławskie to w zdecydowanej większości rodziny żydowskie. Dzięki ich szczodrości i zaangażowaniu Inowrocław mógł pochwalić się jedną z najwspanialszych synagog w całej Europie.

Inicjatorem budowy nowej synagogi był rabin dr Jakub Kohn. Na cel budowy powołano komisję, w której skład weszli dr Leopold Levy, Artur (czy Zygfryd?) Salomonson oraz Kohn. Zebrano 250.000 marek niemieckich. Wykupiono plac przy reprezentacyjnej Solbadstrasse (współczesnej Solankowej).

Budowę uroczyście rozpoczęto 9 października 1907 r. Pracami kierował J. Baumgarten, architekt miejski. Przy budowie zaangażowane były firmy inowrocławskie, ale także przedsiębiorstwa z całych Niemiec.

W niemieckim branżowym piśmie architektonicznym „Deutsche Bauzeitung” z 1909 r. opublikowano zdjęcia przedstawiające budowę świątyni oraz plany nowatorskiej, jak na owe czasy, betonowej kopuły.

W artykule znalazło się także unikatowe zdjęcie wnętrza synagogi.

Uwaga:

wcześniej zamieszczona ilustracja przedstawia w rzeczywistości wnętrze krematorium w Bremie, które także zostało opisane także w artykule „Deutsche Bauzeitung”. http://gerda-engelbracht.de/der-friedhof Dziękuję za celną uwagę panu Przemysławowi Broniszewskiemu.

Wnętrze świątyni zostało obrazowo opisane w czasopiśmie „Piast”.

Prace prowadzono bardzo sprawnie i z wielkim zaangażowaniem. Głośno komentowano postawę Salomonsona, który pracował fizycznie wspólnie z robotnikami.

Uroczyste poświęcenie nowej synagogi odbyło się 24 września 1908 roku.

Inowrocławska świątynia budziła zachwyt. Została wzniesiona na planie krzyża greckiego o ramionach o długości 33 metrów. Olbrzymi gmach mógł pomieścić 300 mężczyzn i 300 kobiet. Zaliczano ją do najpiękniejszych synagog w Europie. Chętnie uwieczniano ją na pocztówkach. Potężny gmach odznaczał się w panoramie miasta. Dzięki temu dysponujemy dość bogatym materiałem fotograficznym, który uwiecznił wdzięk inowrocławskiej synagogi.

Byłoby jednak dużym nietaktem traktować inowrocławską synagogę, jako ciekawostkę, atrakcję turystyczną. Subtelności i wnikliwości badawczej wymaga także opisywanie relacji niemiecko-żydowsko-polskich przez pryzmat tej budowy. Znacznie ciekawsze wydają mi się dyskusje, jak sami Żydzi zareagowali na budowę wystawnej świątyni. Przecież było to środowisko zróżnicowane, podzielone, może nawet skonfliktowane. Być może uda się kiedyś zbadać i tę kwestię.

Zniszczenie

Synagoga została zniszczona niemal natychmiast po wkroczeniu do Inowrocławia Niemców (8 września 1939). W nocy 14 września 1939 świątynia została podpalona. Grube mury świątyni rozsadzał dynamitem pluton saperów. Do uprzątnięcia gruzowiska zmuszono miejscowych Żydów. W 1940 roku świątynia została zrównana z ziemią. Na jej miejscu Niemcy założyli park.

W 2013 roku, podczas budowy linii ciepłowniczej odkryto pozostałości fundamentów przy wejściu głównym do synagogi.

W październiku 2013 przy zbiegu ulic Solankowej i Grodzkiej władze Inowrocławia umieściły tablicę pamiątkową z wizerunkiem synagogi.

Uwaga:

Powyższy tekst będzie uzupełniany na bieżąco. Może zawierać błędy i pomyłki. Jeśli widzisz coś podejrzanego, daj znać: michal@manowce.com.

Uwaga:

Zdjęcia zburzonej synagogi z zasobów United States Holocaust Memorial Museum:

https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa1057541
https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa1057545

Plan Inowrocławia Pharus-Plan Hohensalza
Pozostałe grafiki z kolekcji autora.

Podstawowa literatura:

Tomasz Łaszkiewicz, Żydzi w Inowrocławiu w okresie międzywojennym (1919-1939), Inowrocław 1997.

Tadeusz Kaliski, Z badań nad początkami okupacji hitlerowskiej w Inowrocławiu, Ziemia Kujawska I, 1963.

Bogdan Dargel, Żydzi i synagoga żydowska w Inowrocławiu, Piast R. 6, nr 49 (6 grudnia), 1936.