Pomnik powstańców wielkopolskich w Sławsku Wielkim

Michał Matyjasik · 30 grudnia 2021

Rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego to dobra okazja, żeby przyjrzeć się lokalnym miejscom pamięci związanym z tym wydarzeniem. Najbliższy jest mi pomnik powstańców wielkopolskich w Sławsku Wielkim. Pochowano tam trzech powstańców: Franciszka Osińskiego, Kazimierza Pałeckiego i Władysława Sławkowskiego.

W ostatnich latach podjęto wiele inicjatyw, które przywróciły pamięć o Powstaniu Wielkopolskim. Oprócz zwyczajowych przemów, uścisków i oficjałek, bardzo dużo uczyniono by pamięć o tym wydarzeniu, stała się jak najbliższa. Stąd mnogość bardzo dobrze przygotowanych i łatwodostępnych materiałów edukacyjnych. W tym wpisie postaram się nieco przybliżyć pochowanych w Sławsku powstańców. Jednak nie jest to żaden elaborat, a zaledwie relacja z jednego popołudnia, które poświęciłem temu tematowi. Wiem, że „badania” należy zdecydowanie pogłębić. Mam nadzieję, że uda mi się wygospodarować trochę wolnego czasu.

Pomnik

Na okazały pomniku powstańców widnieje tablica z napisem:

TU SPOCZYWAJĄ W BOGU
WŁADYSŁAW SŁAWKOWSKI
KAZIMIERZ PAŁECKI
FRANCISZEK OSIŃSKI

POLEGLI W 21 ROKU ŻYCIA
DNIA 7 LUTEGO 1919 ROKU 
W GĄSKACH W POWIECIE 
INOWROCŁAWSKIM

ŚPIJCIE RYCERZE
CO DLA OJCZYZNY 
DALIŚCIE ŻYCIE MŁODE 
W OFIERZE
NIE BACZĄC NA ŚMIERĆ
ANI NA BLIZNY 
ZA TO WAS CZCIMY 
MODLĄC SIĘ SZCZERZE
RIP

IMG_20211230_101835551 — Płyta na pomniku powstańców wielkopolskich w Sławsku Wielkim

Lista strat

Tablica pochodzi z 1987 roku. Zastąpiła starą tablicę kamienną o identycznej treści, którą ufundowano w roku 1922. Właściwie na opisie pomnika kończy się większość popularnych opracowań regionalnych. Spróbujmy poszperać nieco głębiej. W Internecie dostępne są listy strat uczestników Powstania Wielkopolskiego (patrz linki na dole strony). Znajdują się tam także informacje dotyczące poległych pochowanych w Sławsku. Informacje zaczerpnięte z obu „list strat” przedstawiają się następująco:

szeregowy Franciszek Osiński, urodzony 9.01.1899, 3 Batalion Pułku Grenadierów Kujawskich, poległ 5 lutego 1919 w Ośniszczewie,
szeregowy Kazimierz Pałecki (Palicki) urodzony 16.3.1898, 3 Batalion Pułku Grenadierów Kujawskich, poległ 7 lutego 1919 w Ośniszczewie,
szeregowy Władysław Sławkowski, urodzony 25 czerwca 1898, Batalion Nadgoplański, poległ 7 lutego 1919 w Śrubsku.

Trudno mi zweryfikować daty urodzin, ale jak widać, występują interesujące różnice między datą i miejscem śmierci. Osiński poległ 5 lutego w Ośniszczewie. Pałecki poległ tamże, natomiast Sławkowski poległ w Śrubsku. Skąd te rozbieżności?

Szczerze mówiąc, nie wiem. Mogę się jedynie domyślać i liczyć na pomoc fachowców. Spróbujmy jednak podsumować fakty. Wszyscy polegli zapewne pochodzili z okolic Kruszwicy. Wskazuje na to jednostka wojskowa, w której służyli. W lutym 1919 r. brali udział w walkach frontu północnego, gdzie dochodziło do zaciętych starć z niemieckimi patrolami. Prześledziłem Dziennik Kujawski z lutego 1919 roku, ale nie natrafiłem na informacje, które mogłyby przybliżyć mnie do ustalenia okoliczności śmierci tych chłopaków. Nie wiem, czy Osiński odniósł śmiertelną ranę 5 lutego, a 7 zmarł? A może w treść tablicy wkradł się błąd?

Kolejna wątpliwość to miejsce śmierci. Dlaczego na tablicy pojawiły się Gąski, a w „liście strat” wymieniono Ośniszczewo oraz Śrubsk? Wyjaśnień może być kilka. Czy w Gąskach znajdował się punkt medyczny, gdzie stwierdzono zgon żołnierzy? Może rozwiązanie tej zagadki leży w nazwach miejscowych, które przecież dopiero co „polonizowano”? W 1906 roku niemiecka komisja kolonizacyjna z trzech folwarków: Gąski, Gońsk i Śrubska stworzyła jedną miejscowość zwaną Eigenheim. Stąd być może zamieszanie Gąski-Śrubsko (przy okazji problem niemieckojęzycznych nazw miejscowych poruszyli autorzy Pierwsza wojna polska (1918 — 1920)). Jak Ośniszczewo połączyć z Gąskami pod Gniewkowem? Znów, chętnie posłucham zdania fachowców.

Lektura „listy strat” przynosi także ciekawe wiadomości dotyczące miejsca urodzin poległych powstańców. Brak informacji o miejscu urodzin Sławkowskiego. Kazimierz Pałecki pochodził natomiast z Rożniat. Przy Franciszku Osińskim, jako miejsce urodzin widnieje miejscowość Dzierniki. Nie spotkałem się nigdzie z taką nazwą. Wydaje mi się, że doszło do pomyłki. Osiński być może urodził się w Żernikach.

Jak widać, wiele tu domysłów i hipotez. Jak napisałem wcześniej, temat powstańców pochowanych w Sławsku wymaga jeszcze dużo pracy. Być może jakieś informacje znajdziemy pod rokiem 1922. Wtedy, jak sądzę, we wsi postawiono pomnik. Czy była to inicjatywa prałata Stefana Schoenborna? Może w prasie, albo w kronice szkoły w Sławsku (jeśli się zachowała) znajdą się jakieś ciekawe informacje? Będę wdzięczny za każdą informację: michal@manowce.com

Na zakończenie, jeszcze jedna rzecz. Wspaniałe zdjęcie przedstawiające przysięgę Batalionu Nadgoplańskiego. Może gdzieś, wśród ślubujących żołnierzy, stoją na baczność Franciszek Osiński, Kazimierz Pałecki i Władysław Sławkowski?