Rusinowo

Rusinowo to niewielka wieś, która leży na wschodnim brzegu jeziora Gopła.

Wieś sielska

Historia wsi nie wyróżnia się specjalnie. Pierwsza pisana wzmianka jest stosunkowo późna. Pochodzi dopiero z XIV wieku. Od tego czasu wieś kilkukrotnie zmieniała właścicieli. Pewnie w pierwszej połowie XIX wieku zbudowano folwark, później szkołę. Wychodzi na to, że mieszkańcy Rusinowa od pokoleń ciężko pracowali. Żyli spokojnie. Od czasu do czasu coś kupili, coś sprzedali. Nuda — krzyknie jeden, z drugim. Raj na ziemi — odpowie inny.

Dla mnie osobiście to miły przystanek na trasie rowerowej wokół jeziora Gopło.

Przesiedleńcy?

Na wschód od wsi, ponad równiną pól wyróżnia się kępa drzew. To pozostałości dawnego cmentarza ewangelickiego. Od pewnego czasu opiekuje się nim Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne. Miejsce jest schludne, oczyszczone ze śmieci. Niestety większość grobowców uległa zagładzie. Po wojnie było ich ponad dwadzieścia, może nawet czterdzieści. Dzisiaj, między drzewami ostał się tylko jeden. Jest (podobno) regularnie odwiedzany przez obywateli Łotwy. Skąd Łotysze w nadgoplańskim Rusinowie?

Być może samotny grób w Rusinowie jest jedną z nielicznych pamiątek po przesiedleńczej polityce III Rzeszy.

Pod koniec 1939 r. III Rzesza zawarła z Litwą, Łotwą i Estonią umowy o przesiedleniu z ich terytoriów ludności niemieckiej. W listopadzie i grudniu 1939 r. przesiedlono niemal 60 tysięcy Niemców z Estonii i Łotwy. Zdecydowana większość została osiedlona w okupacyjnym okręgu Rzeszy, Kraj Warty (Reichsgau Wartheland). Po zajęciu państw nadbałtyckich przez Sowietów podpisano dalsze umowy o przesiedleniach. Do marca 1941 roku przesiedlono ponad 60 tysięcy Niemców. W okolicach Inowrocławia zamieszkało około 1300 Niemców bałtyckich. Na terenie Kujaw, które jak wiadomo leżały w okupacyjnym Kraju Warty, przesiedlenia miały szczególnie dramatyczny wydźwięk. Arthur Greiser, namiestnik Kraju Warty prowadził politykę bezwzględnej eksterminacji Polaków oraz Żydów i sprowadzania w ich miejsce Niemców. Przy tej okazji warto zadać pytanie o stosunek niemieckich kolonistów do zaistniałej sytuacji. Okazuje się, że nie był on jednoznaczny. Pomimo uruchomienia przez władze hitlerowskie potężnej machiny propagandowej „Heim ins Reich” wielu Niemców nie paliło się, aby opuścić rodzinne strony. Być może dla biedniejszych rodzin zajęcie nowych, polskich gospodarstw (częstokroć z całym dobytkiem) wiązało się z poprawą losu. Jednak właściciele gospodarstw, którzy od pokoleń mieszkali „na swoim”, niechętnie przyjęli wiadomość o przesiedleniu. Zdarzało się, że niektórzy Niemcy mieli problem z językiem (władali na przykład tylko rosyjskim!) lub kiepskim wykształceniem. Byli obcy zarówno dla polskich „sąsiadów”, jak i swoich ziomków. Jak wyglądał ich los po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej? Cóż ci, którzy nie zdążyli uciec na zachód, zostali schwytani przez NKWD.

Czy na cmentarzu w Rusinowie wieczny spoczynek odnalazł bałtycki Niemiec? Nie wiem. Myślę, że jest to prawdopodobne. W rozmowach ze starszymi mieszkańcami Kujaw „obcy Niemcy” są wciąż obecni. Tematyka przesiedleń nie jest ani przyjemna, ani atrakcyjna. Nie przedziera się do masowej wyobraźni (ale bawią nas przygody Kargula i Pawlaka, prawda?). Badacze, w swoich rzetelnych opracowaniach operują szacunkami, procentami, statystyką. Czasami warto sobie przypomnieć, że za ową matematyką kryją się ludzkie dramaty.

Uwaga:

Fragment archiwalnej mapy Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/

http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2016/08/rys-historyczny-rusinowo.html

http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-rusinowo

Witold Stankowski, Polityka III Rzeszy wobec Niemców ze wschodu. Przesiedlenia ludności niemieckiej podczas II wojny światowej.

Andrzej Topij, Niemiecko-estoński i niemiecko-łotewski układ o przesiedleniu Niemców bałtyckich (1939 rok).

Olgierd Kiec, Mniejszości niemieckie z Europy Środkowej i Wschodniej w polityce germanizacji Kraju Warty (1939-1945).

Fotografie z archiwum autora.