Kujawskie megality

Michał Matyjasik · 7 września 2019

Podróże w czasie to jednak skomplikowana sprawa. Powiedzmy, że chcielibyśmy cofnąć się o jakieś pięć tysięcy lat. Gdybyśmy wyruszyli z Nowego Jorku, taka wycieczka zajęłaby nam przynajmniej dziesięć godzin. Z Berlina podróżowalibyśmy przez 4 i pół godziny. A na przykład z Izbicy Kujawskiej zaledwie pół godziny. Rowerem.

Podróż w czasie, o te bagatela pięć tysięcy lat gwarantuje zwiedzanie „kujawskich piramid”, które udostępniono zwiedzającym w rezerwatach w Sarnowie i Wietrzychowicach.

„Kujawskie piramidy”

Nazwa „kujawska piramida” może być nieco myląca. Są to długie, ziemne nasypy. Mają ponad tysiąc metrów sześciennych objętości! Kujawskie obiekty są starsze od swoich egipskich krewnych o około tysiąc lat. Ich twórcami była ludność kultury pucharów lejkowatych.

Kultura pucharów lejkowatych

Kultura pucharów lejkowatych trwała w środkowym okresie neolitu (młodszej epoki kamienia) między 3700 a 1900 r.p.n.e. Zajmowała szerokie obszary Europy, od dzisiejszej Danii i Holandii po dorzecze Dniepru; od brzegów Morza Bałtyckiego po współczesną Austrię. Nazwa owej kultury wzięła się od kształtu naczyń, które charakteryzowały się szerokim, rozwiniętym kołnierzem.

Bogata historia badań nad kulturą pucharów lejkowatych na terenach dzisiejszej Polski sięga połowy XIX wieku. Warto wspomnieć nazwiska Leona Kozłowskiego, Karola Jażdżewskiego, Waldemara Chmielewskiego czy Kazimierza Siuchnińskiego, Aleksandra Kośko i Piotra Papiernika. Wspominam o badaczach, ponieważ wokół kujawskich megalitów narosło mnóstwo głupstw i kłamstw kolportowanych przez różnej maści hochsztaplerów i pospolitych nieuków.

Twórcy kultury pucharów lejkowatych zamieszkiwali tereny niemal całej współczesnej Polski. Zajmowali się uprawą roli (pszenica i jęczmień), hodowali zwierzęta. Zajmowali się tkactwem, garncarstwem, znakomicie obrabiali krzemień. Mieszkali w ziemiankach i półziemiankach, które tworzyły rozległe, wielopokoleniowe osady. Niektóre z nich otoczone były niewielkimi, zamieszkiwanymi sezonowo osiedlami.

Wiemy, że w owym czasie posługiwano się już wozami zaprzężonymi w tury. Na jednym z naczyń, tak zwanej wazie z Bronocic zachował się wizerunek takiego pojazdu. Jest to podobno najstarsze przedstawienie pojazdu kołowego na świecie.

800px-0854_Ein_Krug_aus_Bronocice_3.550_v._Chr. — Waza z Bronocic

Niektóre umiejętności ówczesnych ludzi były doprawdy zadziwiające. Potrafili na przykład przeprowadzić udane zabiegi trepanacji czaszki. Operację wykonywali kamiennymi narzędziami!

Jednak najbardziej spektakularną pozostałością po kulturze pucharów lejkowatych były monumentalne grobowce, pochówki szkieletowe zwane „grobami kujawskimi”.

Grobowce

Grobowce neolityczne typu „kujawskiego” to olbrzymie konstrukcje kamienno-ziemne o kształcie wydłużonego trapezu bądź trójkąta. Ich długość sięga nawet 150 metrów. Grobowce otaczano kamienną obstawą. Tam, gdzie kamieni brakowało, obstawę stanowiły drewniane pale. Większość grobowców orientowana jest na osi wschód-zachód. Zwykle występują w grupach. Ciekawym wyjątkiem jest pojedynczy grobowiec (jednak pierwotnie sąsiadował z nim niezachowany do dzisiaj megalit) położony w miejscowości Gaj Stolarski oddalonej od Izbicy Kujawskiej o sześć kilometrów (52,3842156 18,7439569).

Pochowano w nich zapewne osoby istotne dla ówczesnej społeczności: wodzów, szamanów. Większość to mężczyźni, jednym z nielicznych wyjątków jest kobieta pochowana w trumnie wykonanej z pnia drzewa i złożona w grobowcu nr 9 w Sarnowie.

Wokół megalitycznych grobowców chowano w jamach ziemnych „zwykłych” ludzi.

Pomimo monumentalnego charakteru „kujawskie grobowce” nie zawierały bogatego wyposażenia. Badając je, archeolodzy odnajdują zaledwie pojedyncze znaleziska: kamienne narzędzia, naczynia. Zachowane resztki biologiczne każą jednak przypuszczać, że zmarłym składano w ofierze jedzenie, a obecność kości ludzkich każe przypuszczać, że być może odbywały się tutaj jakieś kanibalistyczne praktyki!

Sfera duchowa kultury pucharów lejkowatych jest tyleż fascynująca co nieodgadniona. Na podstawie znalezionych resztek żywności możemy domyślać się, że przy grobach odprawiano rytualne uczty (łącznie z rytualnym kanibalizmem). Możemy także podejrzewać, że odurzano się przy tej okazji narkotykami sporządzonymi z maku. Niektóre naczynia kultury pucharów lejkowatych swoim kształtem przypominają makówki.

Jeśli ten pobieżny opis kultury pucharów lejkowatych zachęcił Cię, choć odrobinę, serdecznie zapraszam, by na własne oczy obejrzeć „kujawskie piramidy”. Starsze o tysiąc lat od swoich egipskich koleżanek.

Sarnowo i Wietrzychowice

Bardzo dobrze przygotowane dla turystów, fantastyczne miejsca: Rezerwat Archelogiczno Przyrodniczy w Sarnowie oraz Park Kulturowy Wietrzychowice pozwalają dotknąć zamierzchłej historii.

Megality w Sarnowie, jak i Wietrzychowicach są opatrzone bardzo dobrymi tablicami, nie będę się zatem powtarzał. Należy pojechać i obejrzeć na własne oczy.

Obydwie miejscowości dzieli zaledwie półgodzinna podróż autem, można spokojnie odwiedzić je w czasie jednodniowej wycieczki.

Rezerwat w Sarnowie jest mniejszy niż park w Wietrzychowicach. Poszukiwacze „klimatycznych” doznań poczują się tutaj jak ryba w wodzie. Park w Wietrzychowicach jest bardziej rozległy, być może bardziej atrakcyjny dla przeciętnych turystów. Rokrocznie odbywa się tutaj Festyn Archeologiczny „Wehikuł czasu”!
(w roku 2019 https://edd.nid.pl/wydarzenia/xii-festyn-archeologiczny-wehikul-czasu/ )

Cmentarzysko w Sarnowie składa się z dziewięciu grobów, natomiast w Wietrzychowicach obejrzymy pięć grobowców. Megality w Wietrzychowicach są jednak bardziej okazałe. Długość największego wynosi 115 metrów, a szerokość aż 10.

Do rezerwatu w Sarnowie dojedziemy szutrową, leśną drogą. Użytkowników nawigacji Google niech nie zmyli komunikat o dotarciu do celu w środku lasu. Zatrzymujemy się dopiero na leśnym, niewielkim parkingu, gdzie umieszczono tablice informacyjne i ławki. Megality znajdują się już kilka metrów dalej.

Sarnowo

Do Wietrzychowic prowadzi wygodna asfaltowa droga. Zmotoryzowani turyści mogą zatrzymać się na monitorowanym niewielkim parkingu i urokliwą, niezbyt długą ścieżką w kilka minut dojdą do samego Parku Kulturowego.